Χτισμένη στις πλαγιές του όρους Βερτίσκος και σε υψόμετρο 650 μ., η Όσσα αποτελεί έναν από τους παλαιότερους και ιστορικότερους οικισμούς της Κεντρικής Μακεδονίας, με αρχαιολογικό, λαογραφικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

 

Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί αρχαιότητες προϊστορικών, ελληνιστικών και βυζαντινών χρόνων, ενώ η αρχαία Όσσα τοποθετείται λίγο ανατολικότερα του σημερινού οικισμού και αναφέρεται ως πόλη της Βισαλτίας, που έκοβε δικό της νόμισμα. Στη νεότερη περίοδο είναι γνωστή ως τόπος καταγωγής της νεομάρτυρος Αγίας Κυράννας (+1751).

 

Η παλαιότερη γνωστή αναφορά της Βησώκας απαντά σε οθωμανικό κατάστιχο του 1568, όπου σημειώνεται ως ακμαίος οικισμός με μικρή μειοψηφία μουσουλμάνων κατοίκων. Τους επόμενους αιώνες, ο οικισμός αναφέρεται ως Βυσσώκα ή Βυρσόκα. Οι κάτοικοί της ασχολούνταν κυρίως με τη βυρσοδεψία, την υποδηματοποιία, το εμπόριο μαλλιών, την εξόρυξη κάρβουνου και μεταλλευμάτων, ενώ οι γυναίκες καταγίνονταν με την κατασκευή περίτεχνων και πολύχρωμων μάλλινων υφαντών.

 

Οι κάτοικοι της Όσσας είναι ντόπιοι, γηγενείς Μακεδόνες. Ορισμένες οικογένειες έλκουν την καταγωγή τους από την Ήπειρο και τη Θεσσαλία, ενώ μετά το 1922 εγκαθίστανται στο χωριό γύρω στις 30 οικογένειες από το Αλμαλί της Ανατ. Θράκης. Κάτοικοι της Βυσσώκας μετοίκησαν, επίσης, στη Νιγρίτα και το Σοχό, στοιχείο που δείχνει τη στενή σχέση μεταξύ των τριών οικισμών, γεγονός που αποτυπώνεται επίσης στην κοινή πολιτισμική παράδοση, όπως τα ήθη, τα έθιμα, τα τραγούδια και την ενδυμασία.

 

Καλλιτεχνικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δύο εκκλησίες του χωριού. Η παλαιότερη των Ταξιαρχών του 1804 με το σπάνιας τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις εικόνες Κουλακιωτών ζωγράφων και η δεύτερη του 1840/60 αφιερωμένη στην προστάτιδα του χωριού Αγία Κυράννα, εντός της οποίας φυλάσσεται η δεσποτική εικόνα της, έργο του Χριστόδουλου Ζωγράφου από τη Σιάτιστα.

​

Ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, επίσης, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ήταν η εκπαιδευτική δραστηριότητα στην Όσσα με τη λειτουργία αποκλειστικά και μόνο ελληνικών σχολείων, αρρεναγωγείου και παρθεναγωγείου, καθώς και της περίφημης Αστικής Σχολής Βυσσώκας.

 

Τη γενικότερη μέριμνα της ελληνικής κοινότητας για τα πράγματα του οικισμού μαρτυρεί το γεγονός ότι οι κάτοικοι είχαν συστήσει είδος δημαρχίας και εισέπρατταν χρήματα με τα οποία διόρθωναν τους δρόμους, διατηρούσαν τις κρήνες, φύτευαν δέντρα και εν γένει καλλώπιζαν την κωμόπολη. Ταυτόχρονα, συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες του έθνους για την υπεράσπιση της ελευθερίας της πατρίδας.

 

Η Όσσα σήμερα κατοικείται από 300 περίπου μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται με την αγροτική παραγωγή, την κτηνοτροφία και τα ελεύθερα επαγγέλματα. Στο χωριό λειτουργεί Νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο, που φοιτούν 45 παιδιά όλων των τάξεων. Αν και την περίοδο της δεκαετίας του 1980 παρουσιάστηκε μια φθίνουσα πορεία των μαθητών, ωστόσο τις δεκαετίες του ΄90 και του 2000 η κατάσταση αυτή ανατράπηκε, με την εγκατάσταση εκεί νέων οικογενειών -κατά βάση Οσσαίων-, αλλά και λίγες που εγκαταστάθηκαν από το κοντινό αστικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, ως επιλογή καλύτερης ποιότητας ζωής για τα παιδιά τους. Επίσης, στο χωριό λειτουργεί Ληξιαρχικό Γραφείο του Δήμου, φαρμακείο, ξυλουργείο, εργαστήρι παρασκευής παραδοσιακών ζυμαρικών, δύο παντοπωλεία, κρεοπωλείο, δύο ψησταριές και δύο καφετέριες.